|
-جمیل احمد پال جی ہوراں نال جینئیس دی گل بات
انٹرویو:خالد نذیر
پنجابی زبان موت دے کنڈھے تے کھلوتی اے، کیہ تسیں انج محسوس کردے او؟
جمیل احمد پال: میرے خیال وچ تہاڈا ایہہ سوال گُنجھل پاون والا اے جیہدا جواب اکو ویلے ہاں وچ وی اے تے نہ وچ وی۔ پنجابی زبان دنیا دیاں دو چار گِنویاں مذہبی زباناں وچوں اے۔ عربی، عبرانی، سنسکرت، پہلوی وغیرہ دے نال نال پنجابی زبان دا ناں وی لیا جا سکدا اے تے مذہبی زبان نوں کدی موت نہیں آوندی ہوندی۔ ایس لئی ایہہ گل آکھنی غلط اے کہ پنجابی زبان موت دے کنڈھے اُتے کھلوتی اے۔ ٹھیک اے کہ عبرانی تے سنسکرت زباناں نوں اِک ویلے ’’موت‘‘ وی آ گئی سی پر میرے خیال وچ اوہ اِک نیندر ورگا عالم جیہدے مگروں ایہناں زباناں والیاں نے اپنیاں اپنیاں زباناں نوں مُڑ کے جِیوا لیا تے اج ایہہ زباناں اِک واری فیر ترقی یافتا زباناں بن چکیاں نیں۔
جتھے تک لہندے پنجاب وچ پنجابی زبان دا تعلق اے، ایتھے ضرور پنجابی زبان نوں مشکل ترین حالات دا ساہمنا اے پر ایس صورتحال نوں اسیں موت دے کنڈھے ہونا نہیں آکھ سکدے۔ ایہہ ٹھیک اے کہ ایتھے دوجی بولی بولن دا منحوس رواج جڑھاں پھڑ چکیا اے پر تسیں ایہہ وی تاں ویکھو کہ عاشق لوک وی مسلسل جم رہے نیں۔ میرے خیال وچ پنجابی دا مستقبل دُھندلا تاں دسدا اے پر ایہدے توں مایوس ہونا کُفر دی گل اے۔
پنجابی زبان دے وادھے دی راہ وچ کیہڑیاں اوکڑاں نیں؟
جمیل احمد پال: کوئی اِک اوکڑ ہووے تاں ذکر کیتا جاوے۔ سبھ توں وڈی اوکڑ تاں آپ پنجابی نیں جتھے کدھرے پنجابی نوں کوئی سوکھ آون دی گل ہوندی اے تاں ایہہ آپ راہ ڈک کھلوندے نیں۔ اِک دوجے دی لت کھچنا اِک اجیہی عادت اے جیہدے وچ ساڈی پوری قوم پھسی ہوئی اے۔ جد تک ایہناں دو خامیاں توں چھٹکارا نہیں ہوندا اودوں تک نہ تاں پنجابی زبان دی حالت وچ کوئی وڈے سُدھار دی آس کیتی جا سکدی اے تے نہ ای دیس پنجاب دی مُکتی ہو سکدی اے۔
پنجابی زبان نوں اکیہویں صدی دے تقاضے پورے کرن لئی کیویں اگے ودھایا جا سکدا اے؟
جمیل احمد پال: سوال تاں ایہہ اے کہ کیہ پنجابی زبان ویہویں صدی دے تقاضے پورے کر رہی اے؟ میرا خیال اے ایس سوال دا جواب وی نہ وچ اے۔ ایہہ صدی مُکن وچ جدوں کہ چھے ست سال رہ گئے نیں اسیں اجے وی اپنی زبان بارے کئی بنیادی مسئلے ای نہیں حل کر سکے، ایہنوں ذریعا تعلیم نہیںبنوا سکے، دفتراں عدالتاں وچوں ایہہ بارھاں پتھر باہر اے۔ دنیا دے اعلیٰ ادب وچوںکنا اے جو اساں پنجابی زبان وچ ترجمہ کیتا اے؟ ساینس، میڈیکل، کامرس، کمپیوٹر ایہناں سارے وشیاں اتے اساں اپنی زبان وچ کنیاں کتاباں لکھیا یاں ترجما کیتیاں نیں؟ عبداللہ حسین ہوراں اپنے اِک انٹرویو وچ آکھیا سی کہ اسیں پنجابی بڑے پھڑ مار تے شیخی خور قوم آں۔ میں ایس گل وچ اینا وادھا کراں گا کہ اسیں رومانی سوچ رکھن والے تے ساینسی اپروچ توں دور وی آں۔ اسیں ایس گل وچ ای مست آں کہ ساڈا کلاسِک بڑا امیر اے۔گل ٹھیک اے پر اسیں کدوں تک ’’پدرم سلطان بود‘‘کردے ہواں گے۔ میرا خیال اے اسیں پہلاں اُپرلے سارے کم کر لئے، جے ایہہ کر لیا تاں جدوں اکیہویں صدی آوے گی اوس ویلے پنجابی زبان اپنے دو دیاں منگاں مطابق اپنے آپ تیار ہووے گی۔ نرا گلاں نال اکیہویں صدی تے تقاضے پورے کرن دی گل کرنا تاں پتنگ نوں چن اُتے اپڑاون والی گل اے۔
لہندے پنجاب وچ پنجابیاں دی صحیح تاریخ کیوں نہیں لکھی جا سکدی؟
جمیل احمد پال: لکھن والا ای کوئی نہیں سی، لکھدا کون۔ جیہناں نے اپنے گل وچ اردو انگریزی دا پٹا پا لیا اوہناں تاں اوہی تاریخ لکھنی سی جیہڑی یو پی والیاں تے انگریزاں نوں وارا کھاندی۔ فیر وی پنجاب دی تاریخ ساڈے لوک گیتاں، واراں، ٹپے، ڈھولیاں تے کسے حد تک بولیاں وچ موجود اے، جدوں اسیں اپنا عرفان کر لیا اودوں پنجاب دی صحیح تاریخ لکھی جاوے گی تے درباری تاریخ مونہہ لُکاندی پھرے گی۔
پڑھے لکھے پنجابی، پنجابی زبان لکھن پڑھن تے بولن توں شرماندے کیوں نیں؟
جمیل احمد پال: ایہہ تاں اوہناں کولوں ای پُچھو جیہڑے شرماوندے نیں، میں کدی نہیں شرمایا۔ یاں خورے میں پڑھیا لکھیا نہیں۔ انج ایہہ اے کہ میں اپنی اکلوتی دھی نوں اپنے توں دور اپنے ماپیاں کول گھلیا ہویا اے تاں جے اوہنوں ایس شہر دے کرپٹ رواجاں توں بچدیاں ہویاں پنجابی زبان سکھائی جا سکے جو خورے ایتھے رکھ کے میں اوہنوں نہ سکھا سکدا۔ تن سال عمر دی اوہ بالڑی جدوں ایتھے آوندی اے تاں سارے محلے دے بال حیران ہو ہو کے آکھدے نیں ’’یہ تو بڑی پیاری پنجابی بولتی ہے‘‘ اوس ویلے مینوں خیال آوندا اے کہ اج پنجاب نوں ایڈز توں وی خطرناک مرض چمبڑ گیا اے کہ بچے دا اپنی مادری زبان بولنا ای حیرانی والی گل بن کے رہ گیا اے۔ ایہہ گل ضرور تسکین دیندی اے کہ فیشن بدلدے رہندے نیں۔ اج کسے انداز دی قیمض یاںجُتی پائی تے کجھ چِر بعد دوجے انداز دی۔ غیر مادری زبان دی اجیہی جُتی وانگ اے۔ جیہڑی پنجابیاں نوں اڈی اتے کٹ کٹ کے لہو لہان کیتی جا رہی اے۔ ہُن تہانوں پتا ا ے کہ جُتی توں دو طریقیاں نال چھٹکارا ہوندا اے۔ یاں تاں ایہہ مسیت وچ نماز پڑھن ویلے چوری ہوندی اے تے یاں فیر ٹُٹے ہوئے کھوسڑے دی صورت وچ بندا ایہنوں کوڑے وچ سٹ کے دوجی پا لیندا اے۔
کیہ پنجابی زبان دے نال نال پنجابی کلچر وی مُک رہیا اے؟
جمیل احمد پال: میرا خیال اے کلچر والا معاملہ ساری دنیا وچ اکو جیہا اے۔ اِک تاں امریکی کلچر نے ساری دنیا دے کلچر نوںجاگ لا دتی اے۔ تھوڑے بہت رسماں رواج اپنے وی ہے نیں۔ میرا خیال اے کہ پنجاب دے عرس تے میلے ٹھیلے، شادی ویاہ دے لوک گیت تے تیل مہندی دیاں رسماں کجھ بدلیاں ضرور نیں پر مُکدیاں نہیں دسدیاں۔ انج وی زبان دا کلچر نال گوڑھا سمبندھ ہوندا اے۔ جے اسیں زبان بچاون وچ کامیاب ہو گئے تاں کلچر نوں ستے خیراں نیں۔ تے جے ویاہواں اتے اردو وچ لوک گیت گانے نیں تے اگ لانی اے اجیہے کلچر نوں؟
کیہ سرحداں کلچر ونڈ سکدیاں نیں؟
جمیل احمد پال: اُکا نہیں، سوٹا ماریاں پانی دو نہیں ہوندا۔ اج وی تسیںویکھ سکدے اوہ کہ وساکھی میلے یاں ہور مذہبی موقعیاں اتے واہگے پار توں آون والے پنجابیاں نال مذہب دے فرق دے باوجود کنا اتفاق تے بھائی چارہ نظر آوندا اے۔ ایہو کجھ ایتھوں جاون والے پنجابی امرتسر یاں جالندھر جا کے محسوس کردے نیں۔ ایہہ سارا کجھ بیتے پنجاہ سال توں دوہاں پاسے ہو رہے پراپیگنڈے تے درسی کتاباں وچ بھرے ہوئے زہر دے باوجود ہو رہیا اے۔ پنجاب ای نہیں، باقی دنیا ویکھو تاں وی پتا لگدا اے کہ سرحداں ونڈے جاون یاں کسے دیس دے ادھ وچکار کنڈے دار تار لا کے اوہنوں دو کر دین نال وی دِل نہیں ونڈے جا سکدے۔ جرمنی پنجاہ سال دے اندر اندر دو توں مُڑ اِک ہو گیا، یمن تے ویت نام وی اِک ہو گئے۔ کوریا اِک ہوون دی راہ اتے جا رہیا اے۔ فیر سرحداں دی اوہ کیہڑی ونڈ اے جیہڑی کلچر ونڈ سکدی اے یاں دِلاں وچ پاڑ پا سکدی اے؟
کیہ زبان تے کلچر دے ودھاء لئی کم کرنا سیاسی مسئلہ اے؟
جمیل احمد پال: بنیادی طور تے اُتے کوئی وی غیر سیاسی نہیں ہوندا۔ لکھن پڑھن توں لے کے مذہبی پرچار تک، سارا کجھ کسے نہ کسے طرح سیاست نال جُڑ جاندا اے۔ ہُن ویکھو ناں اردو آون نال سیاست وچ زنانہ پن تے مسخرا پن آ گیا اے۔ سیاست کلچر تے زبان اُتے اثر پاندی اے جد کہ کلچر سیاست اُتے اثر انداز ہوندا اے۔میری جاچے تاں پنجابی زبان تے کلچر لئی کم کرنا میرا سیاسی ای نہیں ’’مذہبی‘‘ مسئلہ وی اے۔
کیہ پنجابی زبان تاریخ تے کلچر نوں سکھ ہندو تے مسلم زبان تاریخ تے کلچر دے خانیاں وچ ونڈیا جا سکدا اے؟
جمیل احمد پال: اُکا نہیں، پنجابی زبان، پنجاب دی تاریخ تے کلچر وچ ونڈیاں پاون دا کم یاں تے احمق کر سکدے نیں تے یاں پنجاب دشمن۔ کیہ جدوں ایتھے طاعون پئی سی تاں اوہنے مسلماناں نوں چھڈ دتا سی یاں ایس صدی دے مُڈھ وچ کال پیا سی تاں اوہنے سکھاں نوںمعاف کر دتا سی؟ نہیں ہو سکدا اے۔ پنجاب دے کسے علاقے دا کلچر دوجے علاقے توں کجھ مختلف ہووے پر ضروری نہیں کہ ایہہ مذہبی فرق پاروں ای ہووے۔ ایہو حال تاریخ دا اے۔ ساڈے ایتھے اج کل تاریخ نوں 1707 توں شروع کیتا جاندا اے۔ کیہ ایتھے 1707 توں پہلاں بندے نہیں سن وسدے؟ پنجابی نہیں سی بولی جاندی؟ کیہ راتو رات ایتھے بندے اُگ آئے سن یاں تاریخ شروع ہو گئی سی۔ یونان دے سکندر دے حملے و چ سانوں سکندر نال ہمدردی دا درس دتا جاندا اے۔ حالاں سکندر وی مسلمان نہیں سی۔ اسیں پورو (پورس) نال اپنیاں ہمدردیاں کیوں نہیں کردے جو گھٹو گھٹ اس دیس دا پُتر تاں ہے سی۔ جے مذہب کلچر دی بنیاد اے تے بنگالی ساڈے نالوں بہتے نمازی تے پکے مسلمان سن اوہناں اخوت دی بجائے وکھرے ہوون نوں کیوں ترجیح دتی؟ سندھ توں جو لاشاں پنجاب آوندیاںنیں کیہ اوہ ہندو یاں سکھ گھلدے نیں؟ ساڈے مسلمان بھرا ای تاں گھلن والے ہوندے نیں۔ فیر کیویں من لیا جاوے کہ زبان یاں کلچر دا وی کوئی مذہب ہوندا اے۔ البتہ ایہہ گل ٹھیک اے کہ ایتھے کجھ سالاں توں بعض بندے بڑے خلوص نال پنجابی دی ’’مسلمانی‘‘کرن دا جتن کر رہے نیں۔ جے اوہناں دے خلوص اتے شک نہ کیتا جاوے تاں فیر مننا پوے گا کہ اوہ پنجابی دے نادان دوست نیں۔
پنجابی زبان نوں پنجاب وچ لاگو کرن تے پنجابی تحریک دی ٹور نوں کیویں ترکھا کیتا جا سکدا اے؟
جمیل احمد پال: سدھی سادی گل اے کہ قطرے قطرے نال دریا بن جاندا اے۔ جے اسیں ایہہ مِتھ لئے کہ پنجابی لئی اگے نالوں اِک رتی ودھ کم کراں گے تاں پنجابی تحریک دی ٹور بڑی تیز ہو سکدی اے۔ اِک مضمون لکھن والا اِک سال وچ دس مضمون لکھدا اے، جے اوہ مِتھ لوے کہ میں دس دی تھاں بارھاں مضمون لکھاں گا۔ اِک پنجابی سیوک جو روز دے دو گھنٹے پنجابی نوں دیندا اے، اوہ ڈھائی گھنٹے دیوے، جیہڑا بندا مہینے دیاں چار پنجابی کتاباں خریددا اے اوہ پنج خریدے تاں پنجابی زبان دی تحریک اگے نالوں بہت تیز ہو جاوے گی۔ پنجابی دے لکھاری تے سیوک جے اپنی ’’سُستی‘‘ توں نجات پا لین تاں پنجابی تحریک دی سُستی وی اپنے آپ دور ہو جاوے گی۔
: ’’جینیئس‘‘ نے 1994ء نوں پنجابی زبان دا سال ڈیکلیئر کیتا اے۔ایس دی کامیابی لئی تہاڈی کیہ صلاح اے تے پنجابی زبان دے سال اتے تہاڈا سنیہا؟
جمیل احمد پال: پنجابی زبان دے سال نوں وی جی آیاں تے ’’جینیئس‘‘ نوں وی جی آیاں۔ میری صلاح اوہو اے جو پچھلے سوال دے جواب وچ عرض کیتی اے۔ جتھے تک سنیہے دا تعلق اے، اوہ تاں وڈے لوک دیندے ہوندے نیں میں پنجابی دا معمولی سیوک آں تے سنیہا دین دی تھاں پنجابی لئی کجھ کم کرنا زیادہ مناسب سمجھدا آں۔
جناب جمیل احمد پال جی دا ایہ انٹرویو جینئیس کراچی دے مارچ اپریل994 دے شمارے وچ چھپیا۔
|
